Cendere, een moordbrug Romeinse brug met een familie geschiedenis

Op weg naar Cendere

Vanuit Kartha rijdt u naar het noorden, in de richting van Siverik.  Een paar kilometer buiten de stad splitst de weg zich. Op een bruin bord staat met gouden letters; Nemrud Dag, Millipark. U slaat links af, de pijl op het bord volgend. Ik raad u af om deze route naar de Nemrud te nemen, daarvoor kunt u beter de eerder genoemde weg volgen naar Narince. Een paar kilometer verder, maar de route naar het wereldberoemde monument van koning Antiochos is hierop veel beter te berijden.
Terug
Karakuş, ter herinnering aan de vrouwelijke leden van het Kommageens koningshuis. naar de afslag. Pas hier op, het verkeer raast voorbij en neemt het niet zo nauw met de verkeersregels. Gelukkig neemt de drukte snel af, rechts ziet u Karakuş, het grafmonument voor de vrouwelijke leden van het Kommageens koninklijk huis. Absolute een bezoek waard, maar vandaag even niet het doel.  In 2000 heb ik voor het eerst de auto laten staan en heb ik de weg tussen Karakuş en Cendere  te voet afgelegd. Ze is voor het grootste deel goed te doen, glooiend en door een prachtig gebied lopend. Onderweg zijn vele kleinere Stroomdal van de Cendere Su, om de bocht ligt de brug.archeologische sites te bezoeken. Jammer, er wijzen geen borden naar toe en daarom onzichtbaar vanuit de auto. Binnenin uw heerlijk koele auto heeft u geen erg in de gloeiende hitte die ik onderweg ervoer. Het asfalt kleefde aan mijn voeten en de zon scheen zonder mededogen. Helaas was mijn watervoorraad te klein, zodat de laatste kilometers -door een zeer droge en steile omgeving- een kwelling werden. Maar dan loopt de weg naar beneden, ze gaat het brede dal van de Cendere Su (zo heten de rivier en brug tegenwoordig)  binnen, nog een paar bochten en daar ligt ze. De best bewaarde brug uit Kommagene!Cendere, brug van uit het oosten gezien

De brug van Cendere – Cendere Köprüsü

In totaal is de brug 120 meter lang, en 7 meter breed. Voor de zuidelijke opgang staat aan weerszijden een zuil met een korintisch kapiteel. Aan de overkant ziet u alleen aan de noordoostelijke zijde een kolom staan.
De brug overspant een kloof van ongeveer 34,5 meter. In het midden loopt ze aan weerszijden steil omhoog.  De brug heeft nog een -veel Naar het midden steil oplopende oppervlakte van de Cendere brugkleinere- boog, deze is bedoeld voor drainage doeleinden.
Ze is opgebouwd uit kalkstenen blokken, aan weerszijden van het geplaveide brugoppervlakte bevindt zich een hoge borstwering.
Toen ik er in 1999 voor het eerst kwam was ik onder de indruk van haar schoonheid. Van afstand gezien, lag ze er perfect bij. Lopend over de brug vielen mij de lichtere blokken op, ze was omvangrijk gerestaureerd! Deze had plaats gevonden omstreeks 1995, de brug had veel te lijden gehad onder het toenemende zware verkeer. Een claxon haalde mij uit mijn overpeinzing, ik sprong op de borstwering en de vrachtwagen raasde voort. Geen wonder dat de brug te lijden had! Ze was gedurende 1800 jaar de enige verbinding tussen de twee oevers van de Chabanas geweest. Ten tijde van de restauratie had de overheid direct naast de oude Romeinse brug, een betonnen nakomeling laten construeren. Maar vergis u niet in de Chabanas, ze lijkt in de zomermaanden zo rustig. Een controleerbare  hoeveelheid water stroomt onder de brug door. Maar naast de brug ziet u een breed kiezelbed
liggen. In het voorjaar is de Chabanas een wilde beek. Dat ondervond ook de nieuwe brug, ze kon het geweld van de rivier niet weerstaan en stortte een paar jaar na de bouw in. De restanten ziet u nu nog liggen.
Tegenwoordig ligt een paar honderd meter verder naar het oosten de nieuwe, brede en vooral steviger brug. Over de Romeinse brug mogen alleen nog voetgangers. Een verbod dat niet door iedereen gerespecteerd wordt.

De inscripties

Eigenlijk weten we best veel over de brug. De Romeinen laten ons middels meerdere inscripties het een en ander weten. De brug is gerestaureerd (pontem Chabinae fluvii a solo restituerent). De restauratie is uitgevoerd door Legioen XVI Favia Tirma uit Samosata, Incriptie van de Romeinse bouwers van de Cendere brugonder de commando van L. Marius Perpetaus. De bouw vond tussen 198 en 200 na Chr. plaats. De inscriptie is te lezen in een recht opstaande steen in het zuidoostelijke deel van de borstwering.  Daarop wordt ook vermeld dat  het project gefinancierd werd door vier Kommageense steden (quattuor civitates Commagenorum).  De namen van de steden staan niet vermeld. Waarschijnlijk zijn het Samosata, Perre, Doliche en mogelijk Zeugma.
Wie de voorganger van de huidige brug gebouwd heeft, is niet bekend. Vele auteurs geloven dat Vespasianus (keizer van 69 tot 79 na Chr.), veroveraar van Kommagene, er voor verantwoordelijk was. Onder het kopje “Nut en doel”, kom ik hier op terug.
De huidige -1800 jarige brug- maakte onderdeel uit van een uitvoerig plan om de infrastructuur van Kommagene  te verbeteren. Keizer Septimius Severus (193-211 na Chr.) was hiervan de architect.  Bewijzen hiervoor zijn op diverse mijlpalen in Kommagene gevonden.  Zuil ter ere van keizer Septimius Severus, Cendere brug.De keizer, die meer soldaat dan bestuurder was, deed dit om de verbindingswegen in Kommagene te verbeteren. Misschien wel ten behoeve van het leger. Kort daarop voerde hij oorlog tegen de Parthen, aan de overkant van de Euphraat, en versloeg deze vernietigend.
Op de  zuidoostelijke kolom, aan de voet van de brug, wordt in een tekst de keizer vereerd, aan de overzijde zijn vrouw Julia Domna als moeder van het militaire kamp (mater castorum). De noordoostelijke kolom is opgedragen aan hun zoon Marcus Aurelius Antonius, de latere keizer Caracalla (211 – 218). Verering op deze wijze is niet uniek, we kennen hiervan vele voorbeelden in de klassieke oudheid. Wat opvalt is het ontbreken van de vierde kolom. Hierop heeft ongetwijfeld de naam van Geta gestaan. De tweede zoon van de Caracalla vermoord zijn broer Geta in de vertrekken van zijn moeder Domna Julia.keizer en in december 212 door zijn broer vermoord! Nadat hun vader in 211 overleden was, regeerden Geta en Caracalla samen. De beide broers konden niet met elkaar opschieten. Ze maakten daarom plannen om het rijk te verdelen. Geta werd populair, waarop zijn broer een moordplan beraamde. Dit lekte echter uit. Om de situatie te redden nodigde moeder Julia Domna de beide kemphanen uit. Op 19 december 212 arriveerde Geta als eerste bij zijn moeder, even later stormde Caracalla aan het hoofd van de Pretoriaanse Garde binnen. De Garde steekt in op Geta en hij sterft in de armen van zijn moeder. Als beloning geeft Caracalla de Pretoriaanse Garde een Keizer Septimius Severus en zijn familie, portret van Geta is weggewerkt.bonus en biedt ze een salarisverhoging aan. De Garde verklaart daarop dat Caracalla uit zelfverdediging gehandeld heeft.
Vervolgens  spreekt Caracalla een verbanning uit het geheugen  -damnatio memoiriae- van Geta uit. Alle beeltenissen en inscripties die naar zijn broer verwezen moesten in het hele rijk verwijderd worden. Ongetwijfeld was het gemakkelijker de hele kolom te verwijderen, vandaar dat u deze niet meer op de brug van Cendere aantreft.

Nut en doel

Misschien heeft de brug in de laatste eeuwen wel meer nut gehad dan waar ze oorspronkelijk voor bedoeld was. Zeker zal ze door de lokale bevolking vaker benut zijn.
Dat keizer Vespasianus de eerste brug gebouwd zou hebben is niet bewezen. Er bestaat geen document, zelfs geen enkele inscriptie die hierover uitsluitsel geeft. Dat ze bedoeld is als heerweg (transportweg voor het leger), is ook onwaarschijnlijk. In de Romeinse tijd liep deze namelijk langs Perre.  Iedereen gaat er van uit dat de Romeinen de bouwers van de brug over de Chabanas zijn geweest.
Er is echter nog een andere mogelijkheid. Koning Antiochos I Theos van Kommagene! Nu moet ik een beroep doen op u omgevingskennis. Aan de andere kant van de rivier ligt, honderden meters hoger en kilometers verder, in Arsameia, het hierothesion voor Mithradates I -vader van Antiochos-. Vanuit hier liep een (heilige) weg naar de Nemrud. Het zou helemaal geen verkeerde gedachte zijn om aan te nemen dat vanuit Arsameia een (processie?)weg liep naar Karakuş. Deze moet de Nymphaios, zoals de rivier toen heette, passeren. Een brug zou dan noodzakelijk zijn.
De hierboven beschreven mogelijkheid is voor mij een serieuze optie, Antiochos zou er zeker voor gezorgd hebben dat de monumenten van hemzelf en zijn voorouders goed bereikbaar waren. Ze vormden een wezenlijk onderdeel van zijn heersers cult.
Gezicht vanaf de brug van Cendere in de kloof. Idiale plek om even af te koelen.We moeten even terug naar onze brug, bent u al bevangen door de hitte? Neem een verkoelende duik in de rivier, de beste plek om dat te doen is in de kloof. Kijkt u ook eens om u heen, in de rotsen zijn diverse holen zichtbaar. In de grootste is een archeologische opgraving geweest. Men vond er een kamp uit het Neolithicum, een prima plek, water en voedsel bij de hand. Mocht u van vissen houden, dan zou ik dat hier eens proberen.

Cendere, een hypothese!

Een brug gebouwd in Romeinse stijl stort niet zomaar in.  U ziet het aan de huidige brug. Meer dan 1800 jaar draagt zij het gewicht van alle passanten en hun vracht. De laatste eeuw torst ze zelfs het gewicht van vrachtwagens.
Haar voorganger kan natuurlijk slecht gebouwd zijn, maar dat is gezien de technologische kennis van toen, niet waarschijnlijk. Nee, volgens mij moet de noodzaak tot restaureren  in een ander gegeven gezocht worden.richtingaanwijzing Dilektepe
Het gebied staat bekend om de vele aardschokken. Kleine, maar soms forse. Het Westterras op de Nemrud is ingestort als gevolg van een zware aardbeving. Zou dit ook niet het geval kunnen zijn met de eerste brug bij Cendere? Ik geef toe, het is speculatief. Maar misschien vallen er aanwijzingen voor te vinden?
Daarvoor moet u even de auto in, u rijdt langs de westelijke oever van de Chabanas en slaat linksaf richting Dilektepe. U komt voorbij de andere kant van de kloof waardoor de Chabanas stroomt. Een tip voor een prachtige wandeling. Hier uitstappen en langs de oever met de rivier meelopen, een gedeelte kunt u zelfs zwemmend afleggen, bij de brug laat u zich weer oppikken.
Maar daar gaat onze aandacht nu Aardbevingsgebied Dilektepeeven niet naar uit. Een paar kilometer verder, onderweg komt u af en toe verspreid staande lemen huizen tegen, valt ineens de diepe insnijding in het landschap op. Ze is kaarsrecht en ongeveer 50 meter breed. Alsof een enorm stuk land meters naar beneden is getrokken. De kanten zijn haarscherp. Dit is het bewijs waar we op zoek naar zijn. Een zware aardbeving heeft het inzakken van de aarde veroorzaakt.
In het verlengde van de “scheur” ligt onze brug. Dat haar voorganger niet bestand was tegen dit heftige natuurgeweld, behoeft geen verbazing.
Wanneer zou deze aardbeving plaats gevonden hebben? Het antwoord is heel aannemelijk, vlak voor de het begin van de restauratie in 198 na Chr.!
Doordenkend -fantaserend zo u wilt- gaan de gedachten naar de Nemrud. Ook zij ligt min of meer in het verlengde van de aardbreuk. De verwoestingen aan dit monument zou door dezelfde beving verklaard kunnen worden. Het wordt tijd dat archeologen en  aardwetenschappers eens naar deze hypothese gaan kijken.

Laat u inspireren door mijn verhalen uit het verleden!