Antiochos I heeft vele monumenten in Kommagene laten bouwen. De beperkte beschikbaarheid van arbeidskrachten in zijn kleine koninkrijk, vormde blijkbaar geen beletsel voor deze uitgebreide activiteiten. De overwegend agrarische bevolking van Kommagene had waarschijnlijk nauwelijks tijd om aan de bouw, van bijvoorbeeld het monument op de Nemrud, deel te nemen. Desondanks werd er gebouwd.
Over voldoende slaven beschikte Antiochos vermoedelijk ook niet. Oorlogen, behalve een aantal veldslagen tegen de Romeinen, heeft hij niet gevoerd.
Zijn bouwactiviteiten werden door zijn financiële middelen mogelijk gemaakt. Daardoor zou het mogelijk zijn gespecialiseerde arbeidskrachten van elders in te huren. Dat Antiochos een rijk man was, daar wordt alom niet aan getwijfeld. Zo bood hij eens Marcus Antonius, toen deze dreigde Kommagene binnen te vallen, 1000 talenten om het gevaar af te kopen. Een bedrag dat tegenwoordig gelijk staat aan 25 ton zilver(!).
In het artikel over “Handel” op mijn website leest u meer over de door Antiochos verkregen rijkdommen. De overgangen over de Eufraat, waar per oversteek tol moest worden betaald en beheerst werden door de troepen van Antiochos, speelden een grote rol. Hierover passeerden mogelijkerwijs de grote karavanen van de zijderoute met enige regelmaat. Het gebied ten zuidoosten van Kommagene was in deze periode erg onrustig. Voortdurend vlogen Romeinen en Parthen elkaar in de haren. Kommagene was hiermede vergeleken, een oase van rust en ontwikkelde zich tot een centrum van handel.
Des te opmerkelijker is het dat er geen zilveren en gouden munten met de beeltenis van Antiochos bekend zijn. Een verklaring vormt mogelijkerwijs dat de agrarische bevolking zich de luxe niet kon veroorloven en daarom geen behoefte had aan deze waardevolle munten. Zij konden het doen met bronzen munten. In onderstaand overzicht treft u de verschillende types aan vanaf de regeerperiode van Samos II t/m Antiochos IV. Van deze laatste zijn wel zilveren munten bekend. De handel werd misschien met buitenlandse valuta bedreven. Te denken valt aan Romeinse en Partische munten.
De International Nemrud Foundation wil dhr. Rudy Dillen, werkend lid van het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Numismatiek, hartelijk dank zeggen voor zijn bijdrage aan het tot stand komen van dit artikel. Zonder zijn hulp en kennis was het niet mogelijk geweest een chronologisch overzicht met beschrijving van de diverse munten, te geven.
munten van Kommagene (chronologisch overzicht)
Samos II, koning van Kommagene,130-109 v. Chr. 1e munttype
AE 20 mm: 5.85 gram, Dichalcos
voorzijde: koning Samos met gepunt hoofddeksel ( zgn. bashlik, nomadenkap met wang- en nekflappen), naar links, een palmtak achter het hoofd
keerzijde: Thyrsos van Dionysos tussen 2 cornucopiae
(Thyrsos : attribuut van de volgelingen van Dionysos, een staf, getopt door een granaatappel, omrankt door wijn- en klimopbladeren – Cornucopia :is een hoorn des overvloeds)
opschrift: ΒΑΣΙΛΕΩΣΣΑΜOY (links) ΘΕOΣΕΒOΥΣ KΑΙΔΙKΑΙOΥ(rechts)
(munt van) koning Samos de Godvrezende, de Rechtvaardige
referentie: Babelon CCVIII fig 45, Bedoukian 01, Nercessian 001
opmerking: De voorstelling op de keerzijde, de Thyrsos met 2 gekruiste hoornen des overvloeds, komt voor op bronzen munten van de Seleuciden koning Alexander II Zebina(129-123 vC).
De titulatuur ΔΙKΑΙOΥ (de Rechtvaardige) wordt voor het eerst op munten geplaatst van de Partische koning Mithradates I (174-136 v. Chr.) (1) De toewijzing van deze munt door M. E. Babelon aan Samos II, koning van Kommagene, is een controversiële. De Armeense numismaten P. Z. Bedoukian (2) en Y. T. Nercessian (3) wijzen deze munt toe aan Samos I (koning van Sophene tussen 260 – 243 v. Chr.) en stichter van de stad Samosata. Samos I is ook afgebeeld op een voorvader reliëf op de Nemrud. Gezien de autoriteit van beide ANS-numismaten op het gebied van de Armeense numismatiek en omdat hun inzichten veel recenter zijn, is het daarom veiliger de muntslag van Kommagene te laten beginnen bij de volgende koning, Mithradates I Kallinikos.
De munten passen in het monetaire systeem dat ingevoerd werd na de doortocht van Alexander de Grote. Ze zijn gebaseerd op de Attische muntstandaard met als eenheid de zilveren Drachme (4 gram). 1 Drachme = 6 Obolen (Ag), 1 Obool (0.67 g) = 8 bronzen Chalcoi.
De bronzen Chalcos was onderverdeeld in Dichalcos (2), Tetrachalcos (4), Hexachalcos (6)
slechts zeven munten bekend:
2 Bibliothèque Nationale Paris : 4.80 g, 4.15 g
2 Paul Z. Bedoukian : 7.69 g, 7.56 g
1 Hunterian Museum Glasgow (?)
1 Mechitarian Museum Wenen : 5.85 g (?)
1 Hermitage St. Petersburg : 6.14 g
note:
(1) M. Ernest BABELON, Catalogue des Monnaies Grecques de la Bibliothèque Nationale,Les Rois de Syrië, d’Arménie et de la Commagène, Paris 1890
(2) Paul Z. BEDOUKIAN, Coinage of the Armenian Kingdoms of Sophene and Kommagene, Armenian Numismatic Society, Special Publication n° 4, Los Angeles 1985
(3) Y. T. NERCESSIAN, Armenian Coins and Their Values, Armenian Numismatic Society, Special Publication n° 8, Los Angeles 1995
Samos II, koning van Kommagene,130-109 v.Chr. 2e munttype
AE 18 mm: 17-20 gram
voorzijde: de koning als Helios, met stralenkroon en diadeem, naar rechts
keerzijde: gevleugelde Nike, staand naar links, houdt krans vast.
opschrift: ΒΑΣΙΛΕΩΣΣΑΜOY (rechts) ΘΕOΣΕΒOΥΣ KΑΙΔΙKΑΙOΥ(links)
in 4 rijen (munt van) koning Samos de Godvrezende, de Rechtvaardige
onderaan: ΓΛ ‘jaar 33’
opmerking: Het muntje, naar Seludisch voorbeeld is door E. Babelon, D. Sear en M. Alram toegewezen aan koning Samos II. P.Z. Bedoukian en Y.T. Nercessian maken hiervan geen melding.
referentie: 1890 E. Babelon (Rois de Syrie) 217.1.2, XXX,1, 1905 MacDonald 119.2, 1975D. Sear 5837, 1986 M. Alram 241
Mithradates I Kallinikos, koning van Kommagene,109 -86 v. Chr. 1e munttype
AE= ? : (di)Chalcos – bruine patina
voorzijde: buste van koning Mithradates, met diadeem en spitse tiara, kijkt naar rechts
keerzijde: Godin Pallas Athena, staand in een lange chiton naar links, met speer en schild,
houdt een kleine Nike in de uitgestrekte rechter arm
opschrift: ΒΑΣΙΛΕΩΣ(achter) ΜΙΘΡΑΔΑΤΟΥ / ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ(voor)
(munt van) Koning Mithradates/ de Grote Overwinnaar
opmerking: Bronzen munt in het Archeologisch Museum van Adiyaman, inv.nr. 2167
Uitvergroting van een andere munt van Mithradates I Kallinikos: Athene houdt Nike op haar hand. Nike kroont haar.
referentie: Bedoukian 20, Nercessian 187, Lindgren 1879 A, Alram 242 ,Sear 5838 (20 mm) (4)
BMC 20.104. 1-3
note: (4) David SEAR, Greek Coins and Their Values, Volume II Asia and North Africa, Seaby
London 1979
Mithradates I Kallinikos, koning van Kommagene,109 -86 v. Chr. 2e munttype 
AE 15 mm: Chalkos
voorzijde: koning Mithradates draagt een gepunte tiara met wangflappen en strak afhangende neklinten tot op de rug, naar rechts
keerzijde: Pegasus met gebogen vleugels, naar links, onderaan een liggend zwaard
opschrift: ΒΑΣΙΛΕΩΣ(boven) ΜΙΘΡΑΔΑ / ΤOΥ(onder)
(munt van) Koning Mithradates
opmerking: Het gewicht is onbekend, een gelijkwaardige munt in de ANS-collectie (American Numismatic Society) weegt 3,47 gram, grootte is tevens 15 mm
De afbeelding op de keerzijde is niet geheel duidelijk, Alram houdt zich het recht voor om hierin eventueel een paard en ruiter te herkennen, wat de munt zou toewijzen aan Arsames van Sophene.
Bedoukian gebruikt als opschrift‘Σ’ ΒΑΣΙΛΕΩΣ
Nercessian gebruikt als opschrift‘C’ BACIΛEΩC
referentie: P.Z. Bedoukian 22, Y.T. Nercessian 189,M. Alram 246, H.A. Troxell 9
Mithradates I Kallinikos, koning van Kommagene,109 -86 v. Chr. 3e munttype
AE 16 mm: Samosata, Chalcos, 4.52 gram
voorzijde: een adelaar, staand op een tak, naar rechts, binnen een parelring, houdt een palmtak onder de linkervleugel.
keerzijde: een staande palmtak, gebogen naar rechts
opschrift: ΒΑCΙΛΕΩC ΜΙΘΡΑΔΑΤOΥ(links)KΑΛΛΙΝΙKOΥ(rechts)
(munt van) Koning Mithradates/ de Grote Overwinnaar
verticaal in 3 lijnen geschreven.
slechts vier munten bekend
2 Bibliothèque National Paris 3.85 g, 3.39 g
1 British Museum Londen 4.52 (deze)
1 Schulten & Co, Keulen, veiling april 1989
referentie: 1890 E. Babelon (Rois de Syrie) XXX 5, 1975 D. Sear 5840, 1983 P.Z. Bedoukian 23, 1986 M. Alram 245, 1995 Y.T. Nercessian 190
Foto: D. Sear 5840
Mithradates I Kallinikos, koning van Kommagene,109 -86 v. Chr. 4e munttype
AE 18 mm: Samosata, 3.95 gram, Chalcos
voorzijde: een adelaar, staand op een tak naar rechts, houdt palmtak onder de linker vleugel.
keerzijde: een gevleugelde Caduceus (Kerykeion = staf van Hermes) opschrift, verticaal in 3 lijnen, te lezen vanaf links.
opschrift: ΒΑCΙΛΕΩC ΜΙΘΡΑΔAΤOΥ KΑΛΛΙΝΙKOΥ
(munt van) Koning Mithradates/ de Grote Overwinnaar
opmerking: Bedoukian en Alram vermelden BAΣIΛEΩΣ
Sear en Nercessian vermelden BACIΛEΩC
Een Caduceus ofwel Kerykeion is een gevleugelde staf van Hermes, omstrengeld door 2 slangen. Symbool van Vrede, Bescherming en Eenheid door verzoening van de tegengestelden.
slechts twee munten bekend:
American Numismatic Society, 4.51 g
Bibliothèque National Paris, 3.95 g
referentie : 1890 E. Babelon 217/4, 1975 D. Sear 5839, 1983 P.Z.Bedoukian 24,1986 M. Alram 244, 1995 Y.T. Nercessian 191
foto : Alram 244
Mithradates I Kallinikos, koning van Kommagene,109 -86 v. Chr. 5e munttype
AE 19 mm: 6.61 gram, Dichalcos
voorzijde: hoofd met Bashlik, nomadenkap met wang- en nekplaten, naar rechts.
keerzijde: gevleugelde bliksem, gebonden in het midden
opschrift: (in 3 lijnen) ΒΑC lang=”EL”>ΙΛΕΩC ΜΙΘΡΑΔAΤOΥ KΑΛΙΝΙKOΥ
(munt van) Koning Mithradates/ de Grote Overwinnaar
opmerking: Enkel Michael Alram wijst dit munttype toe aan koning Mithradates I Kallinikos van Kommagene. De vooraanstaande Armeense numismaten P. Z. Bedoukian (in Coins of the Armenian Kingdoms of Sophene and Commagene) en Y.T. Nercessian (Armenian Coins and their Values) hebben deze munt niet opgenomen in hun werken.
slechts 2 munten bekend:
6.29 g 17 mm Bib. Nat. Paris Y23890/84, H. Seyrig, Nisibis 316.61 19
Classical Numismatic Group, auction 36 / lot 641
referentie: Michael Alram – Nomina Propria Iranica in Nummis, 243, Henri Seyrig, 312
foto : CNG 36 / 641
Antiochos I Theos, koning van Kommagene, 86 – 38 v. Chr. 1e munttype
AE 20 mm: Samosata,7.86 gram, 9 h, Dichalcos
voorzijde: buste van koning Antiochos, naar rechts, 5-puntige tiara is versierd met ster, tussen 2 adelaars, rug aan rug, parelring rondom.
keerzijde: leeuw van Kommagene, wandelend op een grondlijn naar rechts.
opschrift: ( in twee lijnen)ΒΑΣΙΛΕΩΣΑΝΤΙΟXΟY
(munt van) Koning Antiochos
referentie: ACV Nercessian 196-197, CAC Nercessian 272-275, CAK Bedoukian 25, 27, RPC I 3845, BMC 20, 105.1-2, GCV II Sear 5841
Antiochos I Theos, koning van Kommagene, 86 – 38 v. Chr. 2e munttype
AE 21 mm: Samosata, 4.81 gram, 12 h, Dichalkos, bruine patina
voorzijde: gedrapeerde buste met diadeem, de Armeense tiara is versierd met een 8-puntige ster tussen 2 adelaars, parelring rondom.
keerzijde: adelaar op bliksem, staand naar rechts
opschrift: ( in twee lijnen)ΒΑΣΙΛΕΩΣΑΝΤΙΟXΟY
(munt van) Koning Antiochos
slechts 2 exemplaren bekend
(4.81g + 6.00g)
referentie: CAK Bedoukian 26, ACV Nercessian 198
foto: CNG 244 / 203
Antiochos I Theos, koning van Kommagene, 86 – 38 v. Chr. 3e munttype
In co-regentschap met zijn zoon Mithradates II Philoromaios, ca 38 – 20 v. Chr
AE 24 mm: 9.84 g, 2 h, Tetrachalcos, bruine patina.
voorzijde: gedrapeerde buste van Antiochos I met diadeem, 6-puntige tiara en speer, naar rechts, parelring rondom, ΒΑΣΙΛΕΩΣΑΝΤΙΟXΟY
keerzijde: stier in aanvalshouding, naar rechts, ΒΑΣΙΛΕΩΣ MΙΘΡΑ
opschrift: ΒΑΣΙΛΕΩΣΑΝΤΙΟXΟY
(munt van) Koning Antiochos
ΒΑΣΙΛΕΩΣ MΙΘΡΑ
(munt van) Koning Mithradates
opmerking: dit munttype wordt niet erkend door Nercessian noch Bedoukian als zijnde van Kommagene. De afbeelding op de keerzijde refereert mogelijk naar Denarii van Augustus.
slechts 5 exemplaren bekend
Musea van Wenen, Parijs en Berlijn. Twee exemplaren zijn aangeboden door veilinghuis CNG (USA).
(gewichten variëren tussen 9.84 – 13.35 gram)
referenties: M. Alram – NPI 247, E. Babelon – La Collection Waddington 7243
foto : CNG
Mithradates II Philoromaios, koning van Kommagene, 38 – 20 v. Chr. 1e munttype
AE 16 mm: Samosata, 5.94 gram, 9 h, dichalcus, groene patina
voorzijde: Gedrapeerde buste met conische tiara, naar rechts, parelring rondom
keerzijde: Geribbelde knots met linten binnen een lauwerkrans, legende in 2 lijnen
opschrift: ΒΑΣΙΛΕΩΣΜΙΘΡΑΔΑΤΟΥ
(munt van) Koning Mithradates
opmerking: (ons) slechts 7 ex. bekend, met gewicht tussen 1.90–5.94 gram
referentie: Y.T. Nercessian – Armenian Coins and Their Values 195
foto: CNG 85/53